93213891787։
նոտը մանր։
Ա-Ը։
թուղթ։
ստուարաթուղթ։
բաւարար։
Յարութիւն Իսահակեան Ջուղայեցի։
եւ այլ զարդեր չունի։
նարնջագոյն։
թղ. 198-200։
ի փոխարէն տե՛ս Անուանաթերթը։
Հ. Միքայէլ Վրդ. Չամչեան եռահատոր Հայոց Պատմութիւնը գրելու համար՝ կարիքն զգացած է Պարսից պատմութեան. դիմած է իր մտերիմ բարեկամին՝ Յարութիւն Իսահակեանի. սա իր կարգին գործը յանձնած է Խաչատուր Աբեղայի, որ 1787ին աւարտելով՝ յանձնած է Յարութիւն Իսահակեանի, որ յաջորդ տարին Պոլսոյ ճամբով հասցուցած է Ս. Ղազար։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 1ա. Անուանաթերթ. «Գիրք հակիրճ վասն ճառագրութեան պարսից աշխարհի, ի յերկուս հատորս բաժանեալ։ «Առաջին հատորն ի յերկուս մասունս տրամատեալ, յորում ամփոփեալ պարփակին նախ զանուանս եւ զորոշմունս որքանութեանց անձանց եւ զթուականս ժամանակաց պարսից առաջնոց կացելոց թագաւորաց, սկսեալ ի Կիւրոսէ յարքայէ պարսից ուրոյն զատուցմամբ մինչեւ զժամանակս մեր բովանդակելով։ Երկրորդ՝ զպատմութիւն Քերիմ խանի մինչեւ ի մահ նորա։ «Իսկ զհատորն երկրորդ ունի յինքեան պարունակեալ զվէպս պարսից եւ Եկբատանացւոց աշխարհի, այսինքն Փարսստանայ եւ Արաղստանայ, զոր ի մահու Քեարիմ իշխանի պարսից՝ սկսայ ուրոյն վիպել մի ըստ միոջէ, շնորհիւ Տեառն, զհամայն անցս, զոր անցեալ փոթորկաբար պտուտկեցին ի կալուածն սահմանաց պարսից աշխարհի, մինչեւ ուր ուրեք կամեցեալ հաճեսցի Տէր յանբոկ արարեալ եզերեցից զկիրառնութիւնս իմ եւ զայլն։ «Ջորս յինէն մատենագրել պահանջեաց Պայազատ եւ խոյական ընկերակիցն իմ հոգեզուկ պարոն Յարութիւն Իսահակեան, ի Նորոյ Ջուղայեցին, յորում Տէր տացէ ըզկեանս ընդ երկայն աւուրս եւ պահեսցէ ի խնամս գթութեան իւրոյ ի փառս անուան իւրոյ եւ ի ցնծութիւն հիքոյս»։ «Ի Հայրապետութեան Տեառն Ղուկասու լուսազգեաց եւ գերփառունակ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի, եւ ի յառաջնորդութեան Նորոյ Ջուղայի ամենահռչակ եւ հրաշակերտ վանացս Տէր Յակոբ գերամեծար եւ աստուածաբան րաբունապետի եւ երջանկազարդ արքեպիսկոպոսի, որում Տէր պարգեւեսցէ ընդ երկայն աւուրս։ «Յամի Տեառն ՌՉՁէ (1787), եւ ի թուականութեանս Հայոց ՌՄԼԶ, յամսեանն Օգոստոսի ժԵ (15), յԱսպահան ի գիւղաքաղաքս ի Նոր Ջուղայ»։ 2. Թղ. 2ա. «Քաջաբաստ ազնուատոհմ եւ իմաստանյեղց բանասիրիդ Պարոն Յարութեան Իսահակեան Ջուղայեցւոյ խնդալ. Ջնշոյլ աստուածային շնորհաց լուսոյն...»։ 3. Թղ. 4ա. «Բան ինչ ընդ համառօտ նախադասութեամբ առ բովանդակ վերծանօղս փոքեր մատենիս. Վասնզի որովհետեւ ճահաւորեցայ բագձաձեալ յօրինել...»։ 4. Թղ. 9ա. Օգնեա՛ ամենազօր սուրբ Հոգի Աստուած ճշմարիտ. Յաղագս ճառագրութեան պարսից աշխարհիս, որ է մասն առաջին եւ պրակ առաջին. Իսկ արդ ծաներուք, ո՛վ վսեմագոյն եւ անձկալի անվթար վերծանօղք, քանի թէպէտ ի հերուն...» (Պրակ Ա-ԺԵ)։ 5. Թղ. 171բ. «Մասն երկրորդ, յորում պատմի զքաղաբաստ գործոց եւ զարութեանց Քէրիմ խանի մինչեւ ի մահ նորա, տրոհեալ եւ հատուածեալ ի զանազան պրակս. նախ թէ յի՛մ արդեօք Քէրիմ խան գնաց մարտ ընդդէմ հասան խան ղաջարի վրկանացւոյն եւ զպարտիլն յերեսաց նորա. պրակ առաջին. ՌՄԱ, ՌՉԾԲ. Եւ իբրեւ սպանեցաւ Ալիմէրտէն...» (Պրակ Ա-ԺԵ)։ 6. Թղ. 189բ-197բ. «Անուանք թագաւորաց պարսից հանեալ ի մատենէ պարսից իմաստասիրաց մինչեւ ի տոհմն Իսմայէլեան»։ Բովանդակ Ձեռագիրը հմմտ. «Խաչատուր Աբեղայի Ջուղայեցւոյ, Պատմութիւն Պարսից», Վաղարշապատ, 1905, էջ 1-340։