1552452ՈԽԴ - 1195։
բոլորգիր մեծ եւ հին, անվարժ գրչութեամբ, որու գիտակից է գրիչը եւ ներողութիւն կը հայցէ։
27, այսինքն՝ Ա-Զx12 (Ջ՝ 6 թղ.)։
թուղթ բամպակեայ եւ վատորակ։
արդի, կիսակաշի լաթակազմ, միջուկը ստուարաթուղթ։
վատ, որովհետեւ մնացած ըլլալով խոնաւութեան մէջ, բամպակեայ թուղթը ծծած է եւ ապականած ընտիր Ձեռագիրս, վնասելով նոյնիսկ գրադաշտին։ Յետագայ ձեռք մը ամրացուցած է լուսանցքները՝ կպցնելով նորագոյն թուղթ։
Խաչատուր աբեղայ, ի Հաղբատ։
եւ այլ զարդեր չունի։
մութ կարմիր։
չունի։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 317ա. «Փառք ամենասուրբ երրորդութեանն, որ արժանի արար զտկարութիւնս իմ հասանե(լ ի) գիծս վերջին եւ տեսանել զաւարտու(մն գ)րոյս։ Փառք քեզ Աստուած, փառք քեզ մ(իածի)ն Որդի Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս, փառք քեզ կենդանարար եւ ազատիչ սուրբ Հոգի Աստուած իմ եւ նորոգող(.) մե(.)։ «Ի թուականութեանս Հայոց ՈԽԴից (1195), յանկ (ել)եալ կատարեցաւ աստուածաբուխ իմաստութ(իւն) սրբոյ հաւրն Եփրեմի՝ Մեկնութիւն Աւետարանի համաբարբառ, եւս եւ ճառք հոգեպատումք, զոր շարակարգեալ ի շահ աւգտութեան մանկանց եկեղեցոյ. ընդ որս հայեցեալ ի բազմաբեր բարեացն ի սմա ամբարեալ պտուղս, եւ որպէս աւանդ հայենի յաղագս որդոց յառաջապահեստ արարեալ, գանձեալ եւ եդեալ սուրբ եւ արդիւնակատար վարդապետ ոմն Անանիա, ժառանգողաց տանս Հաղբատա(յ) եւ ի լուսաւորութիւն հանուրց աշխարհի։ «Արդ, ես Խաչատուր, այր ոմն անտոհմիկ, թափառական եւ աղքատ, սուտանուն աբեղա(յ), դիմեալ ի հրահանգս վարժից առ ոտս իմաստուն եւ սրբասնեալ վարդապետաց, գտեալ ապա իմ զայս աստուածատուր գանձարանս առ մեծարգի եւ իմաստուն վարդապետին իմոյ Դաւթի, եւ խնդրեալ շարագրեցի անարուեստ եւ անվարժ գրով, զի (սէ)ր փափագանացս ստիպեալ հարկեցոյց (զիս եւ) կարիս առաւել յորդորեաց, մանաւ(անդ) համբաւ իմաստիցն Եփրեմի, որ ոչ միայն (ինձ այլ) եւ ամենեցուն է ցանկալի, առաջնոցն (եւ վերջ)նոց, որ եւ այժմս են։ Իսկ եթէ կորովութեամբ (..)ութեամբ մտացը(ս) ի ծաղկոց բուրաստան (..) շնչմամբ հոգւոյն որպէս անաւսը եւ քա(ղցը աւ)դով հովահարեալ զովանան եւ պար(արին քիմ)ք նոցա, եւ որ ծանծաղութեամբ եւ վեր վե(ր ..)մտութեամբ մտանէ՝ սնամահակ ելանէ (..) ոչ այլու ուրուք, այլ ինքեան զինքն։ «Բայց (գրեցաւ) գիրքս այս ի գաւառիս Ձորոյգետ, ի վանքս Հաղբատ, ընդ հովանեաւ սուրբ եւ կենդանարար մաւրն լուսոյ Կաթողիկէի եւ ամենայն որ ի նմա սուրբք իցեն. յեպիսկոպոսութեան Տեառն Յովանիսի, եւ ի մահուան Տեառն Գրիգորիսի Հայոց կաթողիկոսի, ի վարդապետութեան Պետրոսի, Դաւթի, Իգնատիոսի, եւ զկնի մահուան Վարդանա(յ) վարդապետի, յորում ամի գերեալ ի Վրաց գաւառն Կարնոյ եւ վանաւրայն աւերումն, յառ եւ ի գերութիւն մատնեցան։ «Յայսմ ժամանակի ես Խաչատուրս տկարացեալ եւ խելայեղեալ՝ գրեցի զգիրս զայս խոշոր եւ անյարմար յանպիտան նիւթի։ Եւ արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ չլինել մեղադիր, այլ յիշել սրտի մտովք եւ ցաւակցաբար զիս եւ զվարդապետն իմ զԴաւիթ, որ զաւրինակս շնորհեաց, եւ զծնաւղս իմ եւ եղբարս։ Եւ որ յիշէ՝ յիշեսցի ի Քրիստոս, հանդերձ Հարբ եւ սուրբ Հոգւովն, որում փառք յաւիտեանս։ «Ով եղբայր, որ կարդաս, գիտեմ որ մեղադրես, բայց (հ)աւատաս ու տես (...ս) կարացի։ Թէ դու լաւ ես, նիստ եւ այլ լա(ւ), բայց վասն քո հոգոյդ՝ ինձ մի՛ մեղադրես։ 2. Թղ. 166բ. «Փառք համագոյ եւ միաբուն սուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ սուրբ Հոգոյն յաւիտեանս. ամէն։ «Կատարեցաւ համաբարբառս հաւր Եփրեմի որ ըստ չորիցն Աւետարանաց. եւ դարձեալ վերստին սկսանի ծաղկաքաղ զխորհըրդաւոր եւ զպ(ա)տշաճագոյնս առակաւոր բանիցս թարգմանութիւնս ըստ տուեցելոյն նմա իմաստութեան եւ շնորհաց ի Հոգոյն սրբոյ։ «Արդ, որք ընթեռնոյք կամ ընդաւրինակէք, զմեղապարտ եւ զանպիտան ծառայս Աստուծոյ Խաչատուր, զփցուն եւ զախմար գրիչըս յաղաւթս յիշեսջիք, զի սէր փափագանաց ստիպե(ա)լ համարձակեցոյց, թէպէտեւ անվարժ ե(մ) ի այսմ գործոյ։ Արդ, աղաչեմ չմեղադրել եւ սրտի մտաւք յիշել, զի եւ դուք յիշեսջիք առաջի Աստուծոյ, ի փրկութիւն հոգոյ ձերոյ եւ ի փառաւորութիւն Աստուծոյ մերոյ. ամէն»։ 3. Թղ. 179բ. «Գիրս խաշար է, նիւթս տկար, գրաւղս ապիկար, ձեռնս անկար, միտքս խաւար ու լոյս չտայր»։ 4. Թղ. 288ա. «Աւարտեցան ճառք աւետարանականք խորհրդաւորք Աբբա Եփրեմի, ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն, յաւիտեանս. ամէն։ «Զարդիւնակատար սուրբ եւ ամէներջանիկ վարդապետն Վարդան, զաստուածակիր հոգին, ի մանկութենէ մինչեւ յաւագոյթս ընդ Քրիստոս միացեալն, զՀոգոյն սրբոյ բնակարանն, զլցեալն ամենայն տեսակաւք բարութեանց, զզարդարեալն ամենայն առաքինութեամբ, զապաւէնն տնանկաց, զվերակացուն աւտարաց, զսիրոզն աղքատաց, ըզբժիշկն հոգոց, զհայրն որբոց, զպարծանսն քրիստոնէից, գլուսաւորիչ եկեղեցո(յ), զհովիւն բանաւոր ոչխարաց, զհոգին աւրհնեալ, զարժանին Աստուծոյ, զգերազանցեալն քան զգովութիւն, զփոխեալն ի կենաց եւ զհանգուցեալն ի Քրիստոս։ Եւ զԳրիգոր վարգապետ՝ նորին հարազատ, եւ զԽաչատուր որբացեալ աշակերտս, յիշեսջիք յաղաւթս, ով ընթերցողք սուրբք մանկունք նոր Սիոնի եւ որդիք վերինն Երուսաղեմի, եւ ուս(ու)մնականք եւ աշակերտեալք բանին Աստուծոյ։ Եւ որ ցաւակցաբար յիշեսցէ, եւ ինքն յիշեալ եւ աւրհնեալ եղիցի հոգով եւ մար(մ)նով ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն։ Բայց զայս ոչ իշխանաբար հրամա(յ)եմք, այլ յերեսս անգեալ աղաչեմք, արժանի առնել յիշատակի, զի եւ դուք յիշեսջիք, եւ Աստուած մեզ եւ ձեզ առհասարակ ողորմեսցի. 5. Թղ. 317ա. «ԶՍարգիս ուսումնակից իմ եւ եղբայր սիրելի, զծնաւղս նորա եւ զեղբարս, յիշեսցէ Քրիստոս եւ գրեսցէ ի գիրն կենաց. ամէն։ Եւ որ յիշէ՝ յիշեսցի ի Տէր։ «Զվարդապետն իմ եւ զհայրն հոգեւոր Պետրոս ծերունի, եւ զՄիքա(յ)էլ եղբայր, յիշեսցէ Տէր Աստուած եւ աւրհնեսցէ ի կեանըս եւ ի մահ. ամէն։ Եւ դուք ցաւակցաբար յիշեսջիք եւ Քրիստոս նոցա. եւ ձեզ ողորմեսցի. ամէն։ «ԶՅովսէփ եղբայր իմ եւ ուսումնակից, հանդերձ ամենայն ուսումնակցաւք յիշեսցէ Տէր Աստուած ողորմութեամբ եւ աւրհնեսցէ ի կեանս եւ յելս կենաց։ Եւ աղաչեմ յիշել յաղաւթս սրտի մտաւք, եւ Հոգին սուրբ ըզյիշեալսն եւ զյիշեցողսդ յիշեսցէ ի նորոգման իւրում. ամէն»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 6. Թղ. 288ա. «Ես մեղաւոր եւ անարժան սարգաւագ Մարտիրոսս գրեցի, որ կոչի Հախպատեցի. օվ ոք կարդաք, մի բերան ոզորմի ասէք, Աստուած ձեզ ողորմի։ Թվին ՌՃԵԳ (1714) ի յամս»։
«Յիշատակ ի գրատուն Մխիթարեանց ի Վենետիկ, Իշխանազուն Քնէազ Նիկողայոսի Երկայնաբազուկ Արդութեանց, 13 Յունիսի 1829, Տփխիս». «Առաքեաց առ մեզ զմատեանս Վ. Հ. Եփրեմ Վրդ.ն մեր Սէթեանց, ի նանապարհորդութեան իւրում յաշխարհ Հայաստանեայց, որ եւ եհաս առ մեզ ի Վենետիկ յամի Տեառն 1831, ի 16 Դեկտեմբերի»։ Մատեանս կը բովանդակէ Եփրեմ Ասորիի հետեւեալ նիւթերը. 1. Թղ. 1ա. «(Ար)տադրութիւն սրբոյ կտակիս հա(.. Անա)նեայի հայոց վարդապետի (..), Մեկնութիւն աւետարանի համաբարբառ, զոր արարեալ է տեառն Եփրեմայ Խորին ասորւոյ. Զի՞ զգեցաւ Տէր մեր զմարմինն. զի ինքն մարմինն ճաշակեսցէ զյաղթութիւն եւ իմացեալ գիտասցեն պարգեւսն»։ Հմմտ. «Սրբոյն Եփրեմի Մատենագրութիւնք», Վենետիկ, 1836, հտ. Բ., էջ 1-260, որ տպագրուած է ներկայ Ձեռագրին հետեւողութեամբ։ Առաջին խորագիրը եւ յաջորդող տողերը հնութենէ եղծուած ըլլալով տպագիրը կէտերով բաց թողած է տեղերը։ Խորագրին մէջ յիշուած Անանիա Վրդ. կը համարինք որ ըլլայ ճառիս թարգմանը եւ կամ յորդորողը ներկայ ճառիս կազմութեան։ 2. Թղ. 166բ. «Թարքմանութիւն Աւետարանի. Ամենայն գիրք որ միանգամ ի մտաց մարդկանէ գրեալ են եւ ոչ յաւրինաց եւ ի մարգարէից առնուն ի խաւսել, մատեանք են ծնունդ եւ ստեղծուած մտաց հակառակողաց» (հմմտ. անդ, էջ 261-345)։ 3. Թղ. 229բ. «Տեառն Եփրեմի, Ի մարգարիտն յայտնութիւն. Սիրեմ զքո զԱւետարանդ, Տէր, զի յորժամ քաղցենամ՝ կերակրէ զիս. ցանկամ բանի քում, զի ի ծարաւելն իմում՝ աղբիւր լինի ինձ, զի որչափ կամիմ՝ այնչափ կոչիմ ի կերակուրս քո. եւ աւելի քակ զթողեալսն գտաք» (Հմմտ. անդ, էջ 3474. Թղ. 241բ. «Նորին յաղագս Յարութեան. Իմացիր զերիս չափն՝ զիարդ հայս դրեցաւ. իմացիր զհայսն եւ զհատն մանանխոյ» (հմմտ. անդ. էջ 363-364)։ Թղ. 242ա. «Վասն հատոյ մանանխոյ, Հատն մանանխոյ փոքր. վասն ողորկութեանըն ազդոյ, վասն սաստկութեանն կծու, վասն պարկեշտութեանն աւգտակար, վասն առաքինութեանն դառն» (Հմմտ. անդ, էջ 5. Թղ. 245ա. «Տեառն Եփրեմի, Յաղագս որ ունի զհարսն՝ փեսայ նա է. Կամէի քեզ վասն եկեղեցոյ բան պատմել, քանզի է ամենեցուն եւ քեզ աւգտակարագոյն» (հմմտ. անդ. էջ 369-429)։ 6. Թղ. 288բ. «Երանելոյն տեառն Եփրեմի, յԵնովք եւ յԵղիա. Արդարն Ենովք մեզ այսաւր երկնա(յ)ին կերակուր տա(յ), քանզի վասն որ առ ի նմա շնորհին զմտաւ ածեմք» (հմմտ. անդ, Հտ. Դ., էջ 79-97)։ 7. Թղ. 301բ. «Եփրեմի, յայն ճառէն որ վասն երաշտի եւ վաշխառուաց. Վասն քո եղեւ սովս, ոչ եթէ յատելեաց իւիք յայդմանէ, որպէս ասէիր. եթէ ո՞չ էր բաւական քէզ անգորովութիւն» (հմմտ. անդ, էջ 1968. Թղ. 311բ. «Նորին երանելոյն Եփրեմի ասացեալ, Առ Յովսէփ. Պարկեշտն Յովսէփ վաճառեցաւ յիւրոց եղբարցն, բայց ինքն վաճառէ զկենդանութիւն իբրեւ յաղբերէ սահեալ»։ - Վերջ թղ. 317ա. (հմմտ. անդ, էջ 98-106)։