1553873ՉԽԸ - 1299։
բոլորգիր։
Ա-ԺԹx14 (Բ՝ 16, Գ՝ 12, ԺԹ՝ 1)։
թուղթ տոկուն։
դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ. կորսուած են դռնակը եւ երեք փականքները. կռնակի կողմէն ճաթած եւ առաջին կողքը հեռացած է ամբողջութենէն։ Աստառն է կապոյտ գիծերով ճերմակ նուրբ կերպաս։
բաւարար. առաջին թերթը խախտած է տեղէն եւ մասամբ ցեցակեր. ունի խոնաւութեան հետքեր. անցեալին խնամքով նորոգուած է Ձեռագիրս։
չունի։
մութ կարմիր, ամբողջ երկաթագիր։
սակաւք, միագոյն եւ պարզ։
եւ այլ զարդեր չունի։
չունի։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 68ա. «ԶՍտեփա(անոս) գրիչ եվ զԽաչատուր եւ զԳէորգ, յիշեցէք ի Տէր»։ 2. Թղ. 215բ-216ա. «Կատարեցաւ գիրս ձեռամբ ամենամեղ գրչի Ստեփանոսի, ի թուիս ՉԽԸ (1299), ի վատ եւ ի դառն աւրինակէ, զոր աղաչեմ զընթերցաւղսդ չլինել մեղադիր, այլ քաւութիւն խնդրել յԱսԲնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 3. Թղ. 253ա. «Ի թվին ՊԼԲ (1383), ի Սեպտնբեր ԺԴ (14) Աստուած յերէ զՄուղաէ։ ոսանին ի եստուած փոխեցաւ Պէէ 4. Թղ. 253ա. «Թվ. ՊՀԱ (1422), Յուլիս ամսոյ Ը (8) ծնաւ Աստուածատուրն։ «Թվ. հայոց ՊՀԴ (1425), Ապրիլ ամսոյ ԻԴ (24), ծնաւ Խաչատուրն»։ 5. Թղ. 253բ. «Ի թվն ՌՃԿԸին (1719) հանդիպեցաւ վարդապետն Ստեփանոս ի վանըս Սուրբ առաքելոյն Թօմայի, այր իմաստուն եւ հմուտ ամենայն»։
«Յիշատակ ի գրատուն Մխիթարեանց ի Վենետիկ, Իշխանազուն Քնէազ Նիկողայոսի Երկայնաբազուկ Արղութեանց, 13 Յունիսի 1829, Տփխիս». «Առաքեցաւ առ մեզ ի Վ. Հ. Եփրեմայ վարդապետէ մերմէ Սեթեան ի ճանապարհորդութեան նորա ի Հայաստան աշխարհ, եւ եհաս առ մեզ ի 16 Դեկտեմբերի 1831»։ Մատեանս կը բովանդակէ Եփրեմ Ասորիի եւ Եւսեբիոս Եմեսացիի (որ հոս ընծայուած է Կիւրեղ Աղեքսանդրացիի) Մեկնութիւնները հետեւեալ կարգով. 1. Թղ. 1ա. «Մեկնութիւն Յեսովայ որդւոյ Նաւեայ, զոր արարեալ է Տեառն Աբբայ Եփրեմի. Յանձն եղեւ ժողովուրդն Յեսովայ տանել ժառանգեցուցանել նոցա զերկիրն պարգեւաց, եւ իսկ եւ իսկ առաքեաց լրուտեսս յԵրիքով, զի հզաւրացուսցէ զփոքր թերահաւատութիւն ժողովրդեանն. բաժանեաց զգետն, զի արկցէ զահ եւ զերկիւղ քանանացւոցն»։ - Վերջ թղ. 9ա. «պաշտեցին որդիքն Իսրայէլի զՏէր զամենայն աւուրս կենաց Յեշովկայ, եւ ծերակոյտ ժողովրդեանն որ կեցին ըստ նմանէն։ Կատարեցաւ մեկնութիւն Յեշովայ որդւոյ Նաւեայ»։ 2. Թղ. 9ա. «Մեկնութիւն գրոց Ազգաց. Գիրք Ազգաց դպրութիւն է դատաւորաց, որ կացին ի ժողովրդեանն յետ մահուանն Յեշովայ որդւոյ Նաւեայ. գրեցան ի գիրս յայսմ առաքինութիւնք նահատակութեանց»։ - Վերջ թղ. 16բ. «Աստուծոյ որ կացոյց զդատաւորս ի ժողովրդեան անդ, մինչեւ զի սահմանեցան թագաւորաւք, եւ կարգեաց զթագաւորս. դարձեալ մինչեւ բովանդակեցաւ մինչեւ ի Տէրն թագաւորութեանց, որ էն աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Կատարեցաւ մեկնութիւն ազգացն»։ 3. Թղ. 16բ. «Մեկնութիւն Սամուէլի, Գիրք Սամուէլի, որ պատմեն զԵղկանայէ եւ զեղկուց կանանցն նորա, վասն ծննդեան Սամուէլի եւ աղաւթիցն Աննայի մօր նորա»։ - Վերջ թղ. 39բ. «եւ յայտնեցաւ տէր ողորմութեամբ ի վերայ երկրին, եւ ի ձեռն պատարագացն Իաւթի արգելաւ մահն ի դառնացաւղ ժողովրդենէ անտի։ Կատարեցաւ մեկնութիւն Սամուէլի»։ 4. Թղ. 39բ. «Մեկնութիւն Թագաւորութեան. (Դ)պրութիւն թագաւորաց գրէ զամս կենաց թագաւորաց զՅուդայի եւ զԻսրայիղի, եւ վասն առաքինութեանցն զոր արարին արդարքն որ էին ի նոսա»։ - Վերջ թղ. 56ա. «ել Նաբուգոդոնոսոր երրորդ անգամ եւ այրեաց զտունն սրբութեան եւ հրձիգ արար զքաղաքն առհասարակ, եւ իջոյց ի գերութիւն զժողովուրդն յուդայեան։ Կատարեցաւ մեկնութիւն թագաւորութեանց»։ 5. Թղ. 56բ. «Մեկնութիւն դպրութեան Իբրամենու (իմա՛ Մնացորդաց). Սատենագիրն դպրութեան Իբրամենու, զի է մեկնութիւն նորա դպրութիւն, վարումն աւուրց թագաւորաց Յուդայ յԱրարածոց եւ Տեշովայ որդւոյ Նաւեայ»։ - Վերջ թղ. 68ա. «զի մի յաւելցեն եւ պղծեսցեն զանուն Աստուծոյն իւրեանց, որպէսզի պղծեցին հարք նոցա զանուն իմ։ Կատարեցաւ մեկնութիւն դպրութեան Ոբրամենու, զի սա ինքն վարումն աւուրց թագաւորաց հրէաստանի»։ 6. Թղ. 68ա. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրու, Արարածոց մեկնութիւն. Եթէ ոք կամիցի զամենայն լեզուաց սովին բանիւք զզաւրութիւն թարգմանել, չկացուցանէ յանդիման զբանիցն ասացելոց զմիտս»։ - Վերջ թղ. 89բ. «յորժամ յափշտակեսցեն, ի միջի իւրեանց տացեն իւրաքանչիւր բաժինս. իսկ ասորին զկերիցէն յափշտակիցէ ասէ եւ ընդ առաւաւտս բաժանիցէ զաւար»։ 7. Թղ. 89բ. «(Նորին) Յելս. Եւ գարշէին եգիպտացիքն յորդւոցն Իսրայէլի. այլ աստ ոչ եթէ գարշելոյ ինչ բանք էին, այլ չարչարելոյ զորդիսն Իսրայէլի, քանզի այնպիսի իմն ասէ յասորին»։ - Վերջ թղ. 96ա. «նոյնպէս եւ յորժամ զոհելն հրամայէր նոցա, ոչ եթէ պիտոյ ինչ էին նմա զոհքն, որպէս եւ ի Սաղմոսին իսկ ասէ, այլ զի Աստուծոյ զոհիցեն եւ մի՛ դիւաց»։ 8. Թղ. 96ա. «(Նորին) ի յՂեւտացիս. Զոհս հրամայէ որպէս եւ յառաջագոյնն ասացաք, զի մի՛ զոհեսցեն դիւաց եւ մի՛ լռութեամբն գործակից նոցա մոլորութեանն լինիցին»։ - Վերջ թղ. 98բ. «Ոչ ասէ զգենուցուս, ասէ ձորձս երկդիմիս անկեալ, զի խոտան է այն որ յասուէ եւ ի կտաւէ անկեալ իցէ, զի որ յերկուց նիւթոց իցէ, սպատաղանաց հանդերձ է»։ 9. Թղ. 98բ. «(Նորին) ի Թիւս. Առաքէր Մովսէս առ մովաբացիս ոչ միանգամայն, այլ յորժամ յիւրաքանչիւր ոք յազգացն հասանէին թէ տուք մեզ անց»։ - Վերջ թղ. 100ա. «այլ իւրաքանչիւր ոք յիւրում վիճակի եւ ի տեղւոջ գտանիցին»։ 10. Թղ. 100ա. «(Նորին) ի յԵրկրորդ աւրէնքն. Եւ մի՛ մոռանայցես զամենայն բանս զոր տեսին աչք քո. Բանս զգործոցն ասէ, զոր տեսին աչք նոցա. եւ բաշխեաց ասէ զնոսա Տէր Աստուած հեթանոսաց»։ - Վերջ թղ. 101ա. «քանզի էշն խուսափէ եւ նա առաւել աշխատի, եւ էշն տկար է եւ տխմար գոր11. Թղ. 101ա. «Ի Յեսուայ որդւոյ Նաւեայ՝ Կիւրղի. Ընդէր քարեղէն սրովք հրամայէ թլփատել. վասն չյամելոյ իրսն, քանզի բազմաց անաւսը գըտանէր գործի թլփատութեանն, իսկ յորժամ քարիւն լինէր»։ - Վերջ թղ. 101բ. «եւ Կենէզ կոչէր, որպէս Մովսիսի աներոյն Յոթոր եւ Հռագուէլ անուանէր»։ 12. Թղ. 101բ. «Նորին Կիւրղի ի Դատաւորս. Տացես ինձ, ասէ, զբաւսանս ջրոյ եւ դարձեալ թէ ետն Մաքաղէբ ըստ սրտի նորա զբաւսանս բարձանց եւ զբաւսանս հովտաց»։ - Վերջ թղ. 102ա. «յետ նորա Սամփսոն որդի Մանովեայ, մանուկ աւետեաց ուխտաւոր. յետ նորա Սամեգար որդի Ենանայ»։ 13. Թղ. 102բ. «Նորին Կիւրղի ի Թագաւորութիւնսն. Զդպրութիւն արարածոց եւ զթագաւորութիւն ոչ նոյն գրեաց, քանզի, զիարդ մարթ էր այնչափ ամս կեալ»։ - Վերջ թղ. 114բ. «Եւ ահա Դաւիթ մեռեալ էր։ Դաւիթ զարդար ոք կոչէ, որ զհետս Դաւթի ողջ յանձին ցուցանիցէ, որպէս ասիցէ ոք թէ սա Իաւիթ ճշգրիտ է»։ 14. Թղ. 114բ. «Նորին (բանք ինչ յաղագս թարգմանութեան). Այս իբրեւ նշանակաւ առ այնոսիկ որ այլագունակս թարգմանեցին եւ առ որ առանձինն իւրաքանչիւր լեզուաց, եւ մանաւանդ եբրայեցւոյն, որ ասէ թէ ի կատարած վասն գաղտնեացն որդւոց»։ - Վերջ թղ. 117ա. «Եւ Տէր ասէ. Զի՛ կայ ձեզ խնդրել զաւրն Տեառն, զի խաւար է նա եւ ոչ լոյս եւ աստուածապաշտացն լոյս 15. Թղ. 117ա. «Տեառն Եփրեմի խորին ասորւոյ, Տեսութիւն յաղագս մեկնութեան արարածոց. Սկզբանէ հաստատեաց Աստուած զհաստատութիւն երկնից եւ զհաստատութիւն երկրի, քանզի վասն այսորիկ փոյթ եղեւ Մովսիսի ի ձեռն յայտնութեան Հոգւոյն աւրինակագրութիւն ճշմարտութեան ընդդէմ մոլորութեան կռապաշտութեան առնել»։ Վերջ թղ. 164բ. «զի ի նմա էր գանձն կենաց հեթանոսաց, գթացաւ նա ի վերայ երկրին հեթանոսաց, զի ընկալաւ նա զգանձս զայս, եւ փոխանակ այնը զի ասէ եդին զնա ի Դոփնա ի տապանի, այսինքն յարկեղ։ Կատարեցաւ Արարածոց գիրքս»։ 16. Թղ. 165ա. «(Նորին Եփրեմի) Ելք. Փոխանակ այնը զի ասէ, ամենայն ոգիք որ ելին յերանաց Յակովբու, իւթանասուն մարդ եւ Յովսէփ անդէն էր յերկրին եգիպտացւոց»։ - Վերջ թղ. 185բ. «եւ մի՛ակն դներ ամենեւին զինչ ընկերին քո իցէ, այն իսկ է զի ասէ սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո։ Կատարեցաւ ելք դպրութիւն երկրորդ արարա17. Թղ. 185բ. «(Նորին Եփրեմի) Դպրութիւն երրորդ Ղեւտացւոցն. Աստուած զի առ յանձն զպատարագն Իսրայեղի, թէ գուցէ լռելն իւր ի զոհից անտի աւգնական ապըստամբութեան նոցա լինիցի, եւ եղիցին նոքա այնուհետեւ զոհել դիւաց»։ - Վերջ թղ. 194բ. «եւ այն զի ասէ յետ յիսուն ամի դարձցի մարդ ի սահման իւր, զի եղիցին արմտիքն յիսուն ամի տեղ գնոց, եւ ապա առցէ զսահմանս իւր։ Կատարեցաւ դպրութիւն Ղեւ18. Թղ. 194բ. «(Նորին Եփրեմի) Թիւք դպրութիւն չորրորդ արարածոց. Խաւսել սկսաւ Տէր ընդ Մովսիսի եւ ասէ. Խաւսեաց դու ընդ որդիսդ Իսրայեղի եւ ասասցես. Այր կամ կին ոք որ ոք արասցէ ինչ մի յամենայն մեղաց մարդկաւրէն յանցանս, դատապարտեսցի անձն այն»։ - Վերջ թղ. 206ա. «զի մեռանել մեծ քահանային դառնայ Ադամ ի դրախտն ժառանգութեան իւրոյ։ Կատարեցաւ Թիւք որդւոցն Իսրայէլի»։ 19. Թղ. 206ա. «(Նորին Եփրեմի) Դըպրութիւն Երկրորդ աւրինաց. Որպէս անձրեւ կանուխ զի զարթուցանէ զսերմանիս եւ գայ հասանէ անձրեւն անագան կատարէ զսնունդս նորա, սոյնպէս իբրեւ լուան զաւրէնսն ի լեառն Սինայ»։ - Վերջ թղ. 216ա. «եւ իբրու հարկանէր զծովն եւ նա փախչէր յերեսաց նորա. այս փոխանակ իւր փախստեանն լինէր. սոյնպէս եւ ամենայն մարգարէքն ընդունէին զպսակն ի Հոգւոյն սրբոյ։ Կատարեցաւ դպրութիւն վերծանութեան արարածոց մեկնութեանս»։ 20. Թղ. 216բ. «Մեկնութիւն Ղեւտականին. Վստահանալով յանպատմելին զաւրութիւն բարերարի եւ մարդասիրին Աստուծոյ, որ եւ զմեր տկարութիւնս զաւրացուցանէ, վասնզի ի գործ առաք զոր առաջիս եդաք փոյթ եւ զերկրորդ գիրսն յաստուածայնոյն Սովսիսէ շարագրեալն զԵլսն անուանեալ, ի ձեռն առընթեր եդելոց մեկնութեանց հաւաստեալ...»։ Փոքր հատուածներով քաղուածք մըն է զանազան հեղինակներէ, այսպէս՝ թղ. 216բ, «Որոգենի Ղեւտական». «Սրբոյն Գրիգորի Աստուածաբանի ի Զատկին ճառէ». թղ. 217ա. «Սրբոյն Յովհաննու եպիսկոպոսապետի Կոստանդինուպաւլսի, ի վեցերորդ ճառէն յոր ըստ Մատթէոսի Աւետարանին». «Ովրոգինի». թղ. 217բ. «Սեւեռիոսի եպիսկոպոսապետին Անտիոքու». «Ապողինարի». «Եւսեբէ Եմեսացւոյ». թղ. 218ա. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի»... թղ. 219ա. «Պողիւքռոնի». «Թէոդոտոնի»... թղ. 223բ. «Սեւերիոսի եպ.ի Անտիոքու»...։ - Վերջ թղ. 253ա. «Սի՛ ատեսցես զեղբայր քո ի մտի քում, յանդիմանութեամբ յանդիմանեսցես զընկեր քո, վերջքն, եւ զձորձս երկդիմիս գարշելիս մի՛ արկանիցես զքեւ»։ Թղ. 253ա. «Փառք...։ Յամի վեցհազարերորդի երկերիւրերորդի քսաներորդի չորրորդի (719) արարածոյ աշխարհիս, ի չորեքտասաներորդի դիքտիոնիս, թարգմանեցան գիրքս Լեւտականի թարգմանութեան, յաստուածապահ եւ յամէներջանիկ քաղաքս Կոստանդինուպաւղիս շնորհիւ Աստուծոյ, ի ձեռն Դաւթի հիպատոսի եւ կիսարի թագաւորական սեղանոյ, որդւոյ Եղիայի քահանայի։ «Գրեալ ձեռամբ Ստեփանոսի քահանայի եւ քերդողի ի Սիւնեաց աշխարհէն, ի փառըս եւ ի պատիւ անմահին Աստուծոյ Հաւր. ամէն» (Հմմտ. Մաթեւոսեան Ա., Հայերէն ձեռագրերի յիշատակարաններ. Ե-ԺԲ դդ., Երեւան, 1988, էջ 25)։