1567515ՌԿԴ - 1615։
նօտր մանր եւ մաքուր։
Ա-ԻԸx12 (Ա՝ 10)։
թուղթ բարակ անողորկ։
դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով. կորսուած են երեք փականքները, եւ առաջին կողքին վրայ մնացած են աստղազարդ երեք պղնձէ գամերը. աստառն է ձիթագոյն ընտիր կերպաս։
բաւարար։
Բարսեղ Վրդ., յԱմիթ, որ յիշատակ տուած է Ամիթի Սուրբ Եղիազարու վանքը, «որ յորջորջեալ վերաձայնի Մշու սուրբ Առաքեալք»։
չունի։
կարմիր ամբողջ երկաթագիր։
էջ 1 եւ 348, միագոյն բայց ընտիր։
չունի։
Էջ 347, 636-649։
Նախագիծ օրինակի. 1. Էջ 344. «Յիշատակարան. Առահալք վսեհից գրաւակ գերահունից (...)։ Զոր այսու յուսով տարփացաւղ եղեալ սորին ուղղութեան, վերջինս ի ծնունդս եկեղեցւոյ եւ տրուպս ի մէջ գրոց աշակերտաց, Սարգիս Ղրիմեցի եւ որդի Հաքիմի, զոր ի վաղ ժամանակաց տենչացեալ կարաւտէաք, յեղակարծ ժամու գտեալ եղեւ ի վարժապետական աթոռս ի վանս որ կոչի Հերմոնի. եւ մեք զգիւտ սորա ի հրաւիրմանէ Հոգոյն ընկալեալք ի վարժումն ուղղասէր մտաց. որ եւ ես ըստ իմում կարի տղխեղծ մատամբ գծագրեցի զսա, առ ոտս մեծ վարժապետին իմոյ Յովաննիսի, աշակերտին Գրիգորի հայոց փիլիսոփայի, որ եւ կրկին ընթերցմամբ լուսաւորեալ առաջնորդեցայ ի նմանէ։ Յորում եւ էր թիւ շրջագայութեան տօմարի մեծի Պեւ ԿԳ (1404) ամի։ «Արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զաստուածասէր պատահաւղսդ, յիշել առ Քրիստոս զբազմերախտ առաջնորդ իմ զվերոյ գրեալն Յովաննէս առաջնորդաց պետի։ Ընդ նմին եւ զհոգեւոր եղբայրն իմ եւ զպատնդխտակիցն իմ զհեզահոգին զՏէր Ղազար սպասաւոր բանի յիշել աղաչեմ։ Ընդ որով եւ նշխար շնորհի ձերդ մաղթողական աղերսի իջցէ ի գերեզման ոսկերաց իմոց եւ լուասցէ զզազրացեալ վէրս յանցանաց իմոց, թերեւս գտից ողորմութիւն յամէնողորմ պարգեւողէ Աստուծոյն իմոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք ընդ Հաւր իւրում եւ ամենասուրբ Հոգոյն անկէտ յաւիտենիւ. ամէն»։ բնագրին գրչութեամբ. 2. Էջ 635. «Փառք...։ Գրեցաւ սուրբ գիրքս որ կոչի Պարապմունք, զոր արարեալ սրբոյն Կիւրղի հայրապետին Աղեքսանդրու, վասն մարդեղութեան Բանին Աստուծոյ. այլ եւ ի շար սորա Գիրք Գանձուց, զոր արարեալ նմին երանելոյն սրբոյն Կիւրղի, ձեռամբ Տէր Մովսէս քահանային, ի մայրաքաղաքն որ կոչի Համիթ, ի դուռն սուրբ Կիրակոսայ, յիշատակ ինձ՝ նուաստ եւ տրուպ անուամբ եւեթ Բարսեղ վարդապետիս եւ ծնօղաց իմոց եւ ուսուցանող վարդապետին իմոյ Տէր Սրապիոն րաբունապետին, ՌԿԻ (1615) թվին, յիշատակ ի դուռն սուրբ վանացն Օղիազարու, որ յորջորջեալ վերաձայնի Մշու սուրբ Առաքեալք։ «Զոր հայցեմք յընթերցողացդ յիշել ի սրբանուէր աղաւթս առաջի զենման անմահ գառինն Աստուծոյ, զի զխրխայթեալս մեղօք, ասելով զԱստուած ողորմին, ինձ եւ վերոյ գրելոցս եւ աշխատողացս ի սմա։ Այլ եւ զաւագ եղբայրն իմ՝ զմահդասի Ապտուլն, զխարազնազգեաց ճգնաւորն, որ նա եղեւ պատճառ ուսման մերոյ. յիշեցէք ի Քրիստոս եւ Աստուած ողորմի ասացէք, զի եւ ձեզ ողորմեսցի Քրիստոս յիւր միսանգամ գալըստեանն. ամէն»։ 3. Էջ 292. «Ով հայր, յորժամ ընթեռնուս զսուրբ մատեանս, յիշեա զանարժան քահանայս զՄովսէսն»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 4. Էջ 117. «Ես Աստուածատուր արուն ի թվ. ՌՄԾԵ (1806) գարէցի զայս կիրս»։
1846-1852 տարիներուն Հ. Ներսէս Վրդ. Սարգիսեան ստացած է՝ դէպի Հայաստան կատարած գիտական ուղեւորութեան ընՄատեանս կը բովանդակէ Կիւրեղ Աղեքսանդրացիի Գիրք Պարապմանց եւ Գանձուց. ունի հետեւեալ կարգը. 1. Էջ 1. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղեքսանդրու հայրապետին, Պարապմունք, Յաղագս մարդանալո(յ) միածնին. Առաջին ճառ. Թէ զի՞նչ նշանակէ Քրիստոսդ անուն...» (ցանկ)։ Էջ 2. «Սրբոյն Կիւրղի Աղեքսանդրացոց քաղաքին, ըստ նոյն խորհրդածութեանց եւ ըստ նմին համարի. Եւ այս են թուղթք զոր գրեաց սուրբն Կիւրեղ...» (ցանկ)։ 2. Էջ 4. «Պատնէն պատճառի որ ցուցանեն մեզ թէ վասն էր հարկ եղեւ զի ասացաւ ի սրբոյ հայրապետէն Կիւրղէ գիրքս այս. ԶՔրիստոս ի խաղաղութիւն առբերելով մեզ եւ զհաւատս ճշմարտութեան»։ 3. Էջ 10. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Պարապմունք յաղագս մարդանալոյ միածնին. Քրիստոսդ անուն ոչ սահմանի զօրութիւն ունի եւ ոչ զուրուք զէութիւն» (հմմտ. Կիւր. Աղեքս. Ա., §§ 2-29)։ 4. Էջ 84. «Տեառն սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղեքսանդրացոյ առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոսիոս, յաղագս տօնի սրբոյ զատկին. Ասէ ուրեմն սրբազանն գիր սկիզբն իմաստութեան երկիւղ Տեառն»։ 5. Էջ 91. «Երանելոյն Տեառն Կիւրղի հայրապետին Աղեքսանդրացոց առ բարեպաշտ թագուհին Եւդոկիա, կին Թէոդոսի բարեպաշտ թագաւորի. Որոյ զաստուածայինն եւ երկնաւորն քահանայագործեն քարո6. Էջ 110. «Յաղագս հնազանդութեանն քրիստոսի» (հմմտ. Կիւրեղ Աղեքս. Ա, §§ 7. Էջ 149. «Նորին Տեառն սրբոյն Կիւրղի Աղեքսանդրոյ հայրապետին, առ բարեպաշտ թագուհիսն միշտ կուսանսն քորս ուղղափառ թագաւորին Թէոդոսի, Արկադիա եւ Մարինա. Պարկեշտաբանութիւն տիեզերական եւ պարծանս սրբոյ եկեղեցեաց ամենեցուն փրկչին»։ 8. Էջ 162. «Սրբոյն կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի առ բարեպաշտ թագաւորն Մէոդոսիոս, յաղագս ուղղափառ հաւատոյն որ ի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. Որ ի մարդիկ փառաւորութիւն վերայգունութեամբ եւ անհամեմատ առաքինութեամբք քան զայլսն ամենեսին»։ 9. Էջ 204. «Նորին սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղեքսանդրու յաղերսական գրեալ յԱղեքսանդրէ, առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոսիոս յետ դառնալոյն ի բնակութիւնս իւրեանց, եկեալք ի սուրբ ժողովն որ յԵփեսոս. (Ա)ստուածայինն եւ անմահ եւ բոլորիցս իշխեցօղն բնութիւն եւ ի լոյս անմատոյց է բնակեալ»։ 10. Էջ 215. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի, թէ մի է Քրիստոս, զոր խնդրեաց Եռմիաս ընդդէմ Նստորի. Կիւրեղ ասէ. Ուսմանց սրբազանից յագուրդ ամենեւին եւ մի՛ եղիցի»։ 11. Էջ 271. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրու առ Սուկէսոս եպիսկոպոս Դէոսկորացոց քաղաքի, ի Սուրացոց գաւառին. Ընթերցայ զթուղթս զառ ի քոյոյդ սրբութենէ առաքեալ առ իս»։ 12. Էջ 277. «Նորին սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի առ նոյն Սուկէսոս, թուղթ երկրորդ. Յայտնի կացուցանէ զինքն ճշմարտութիւնն որոց սիրենն 13. Էջ 281. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի առ Ակակիոս եպիսկոպոս Մելիտինեայ, յորժամ զեկոյց նմա եթէ զիարդ գրեաց առ յարեւելեայսն. Մեծութիւն եղբարց՝ է բանք քաղցունք եւ հրաշալիք»։ 14. Էջ 292. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի պատասխանի թղթոյն առ Յոհան եպիսկոպոս Անտիոքու մեծի, կամէր շահել զնա, զի զՆեստորին խորհէր Յովհանէս. Տեառն եւ սիրելի եղբաւր եւ պաշտօնակցի իմոյ Յովհաննու Կիւրղոս ի Տէր խնդալ. Ուրախասցին երկինք եւ ցնծասցէ 15. Էջ 297. «Սիրելեաց եւ փափագելեաց Անաստասու (եւ) Մարտիանեա, Յովհաննու եւ այլոց ուղղափառից. հարց միայն(ա)կեցաց եւ որոց ընդ ձեզ միայնական ճգնին վարս հաւատով Աստուծոյ սերտեցելոց, կիւրղոս ի Տէր խնդալ. Ջուսումնասիրութիւն եւ ջանասիրութիւնդ ձերոյդ սիրոյ եւ այժմ ոչ փոքր ինչ գովեցից»։ 16. Էջ 300. «Մեկնութիւն սուրբ հաւատոյն որ յընդհանրական եկեղեցիս միշտն ասի, զոր կարգեցին սուրբ հարքն ի Նիկիացւոց ժողովումն. Հաւատամք ի մի Աստուած հայր ամենակալ, ամենայն երեւելեաց եւ աներեւութից...»։ 17. Էջ 313. «Սրբոյն Թէոդոսի եպիսկոպոսի Անկիւրեայ, խօսք յաւուր Ծննդեան փրկչին մերոյ եւ Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի, յոր ի կուսէն ծնաւ, եւ եթէ Աստուած է ծնեալն, մարդ եղեալ սքանչելեաւք եւ ոչ փոխադրութեամբ էութեանն, եւ եթէ մի եւ նոյն է եւ այն եւ այս ասացեալ եւ ոչ մտածութեամբ եւ ոչ խորհրդով անջատեալ. Պայծառ եւ հրաշափառ է մերձակայ տօնիս խորհուրդ. պայծառ է, զի հասարակաց փրկութիւն էած մարդկան»։ 18. Էջ 326. «Նորին Թէոդոսի եպիսկոպոսի խօսք երկրորդ ի Յայտնութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ի քննութիւն դիմողաց, յորում թէ մի է Աստուած Տէր Յիսուս. Պայծառ է մերձակայիս տօնի պատճառ եւ հասարակ փրկութիւն մարդկան բերեալ»։ - Վերջ էջ 336. «զհրովարտակ թագաւորին ապականեալ, որպէս զբան թագաւորին» կը թողու կիսատ, ստորին լուսանցքին վրայ գրելով. «պակաս էր օրինակս»։ 19. Էջ 337. «Վկայութիւնք ի սրբոց հարցըն եպիսկոպոսաց, զորս ժողովեաց ի յոլովից ճառից, սուրբ եպիսկոպոս Կիւրեղ Աղեքսանդրացի, առ ի յանդիմանութիւն ամբարշտութեանն Նեստորի, սրբոյն Պետրոսի եպիսկոպոսապետին Աղեքսան(դրի) եւ վկայի, յորմէ որ յաղագս աստուածութեանն գըրոց. Վասն զի ճշմարտապէս շնորհն եւ ճըշմարտութիւն որ ի ձեռն Յիսուսի Քրիստոսի 20. Էջ 344. Յիշատակարան Ստեփաննոսի Սիւնեցւոյ. «Ի վեցհազարերորդի երկերիւրերորդի քսաներորդի չորրորդի ամի արարածոց աշխարհիս, ըստ յունարէն թվոյ...»։ 21. Էջ 348. «Երանելւոյ տեառն սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրացւոյ, գիրք որոյ անուն ոք Գանձ է. աւգնեա ինձ Հոգի սուրբ Աստուած ճշմարիտ. Ոչ ի փոքունսս մեզ հանդէսս ճեպիլ պարտ է, զոր քո բանդ հաւանեցուցանէ զմեզ, ով ջանասէր եղբայր մեր Նեմէսինէ»։ Էջ 355. «Ա. Առաջին յաղագս անծնելութեան եւ ծնելութեան, անեղութեան եւ եղեԷջ 357. «Բ. Թէ անեղութիւն ոչ է էութիւն, այլ էութեան նշանակն»։ Էջ 360. «Գ. Թէ միութեան ծնելութեանն էութիւն է»։ Էջ 362. «Դ. Առ այնոսիկ որք յանդգնին ասել թէ էր երբեմն յորժամ ոչ էր Որդի»։ Էջ 375. «Ե. Եթէ ոչ նախ քան զՈրդի Հայր թէպէտեւ անծին է, այլ էր ընդ նմա մշտնջենաւորակից ծնեալ Որդի»։ Էջ 384. «Զ. Եթէ Հայր անբաժանաբար եւ առանց հոսման ծնաւ յինքենէ զորդի, ընդդմադրութիւն որպէս Եւնոմիոսէ»։ Էջ 391. «Է. Առ այնոսիկ որք յարձակինն ասելով՝ եթէ անախորժաբար եւ կամ ըստ ախորժման ծնաւ զՈրդի Հայր»։ Էջ 402. «Ը. Առ այսորիկ որք ասենն՝ եթէ ոչ Հօր, այլ ախորժելոյն նորա նման է Որդի»։ Էջ 408. «Թ. Եթէ համագոյ է Որդի Հօր... զի՞ կոչես զիս բարի»։ Էջ 412. «Ժ. Եթէ համագոյ է Որդի Հօր առաջի կալով եւ ճառեցելոյն, թէ երթամ ես առ Հայրն իմ եւ առ Հայր ձեր եւ Աստուածն իմ եւ Աստուած ձեր»։ Էջ 424. «ԺԱ. Եթէ համագոյ է Որդի Հօր առաջի կալով եւ ճառեցելոցն, եթէ Հայր մեծ է քան զիս»։ Էջ 447. «ԺԲ. Յորմէ ես ի Հայր եւ Հայր ի յիս եւ ես եւ Հայր իմ մի եմք»։ Էջ 463. «ԺԳ. Յաղագս համագոյութեան որդոյ առ Աստուած եւ Հայր...»։ Էջ 478. «ԺԴ. Եւս յաղագս համագոյութեան առաջի կալով ճառեցելոցն, քանզի որպէս Հայր ունի կեանս յանձին, նոյնպէս եւ որդոյ ետ կեանս ունել յանձին...»։ Էջ 484. «ԺԵ. Յորս յառակսն, թէ Տէր ստացաւ զիս սկիզբն ճանապարհաց...»։ Էջ 500. «Ի. Յոր թէ յանձն էառ զխաչն, արհամարհեաց զամօթ, վասն որոյ եւ Աստուած զնա...»։ Էջ 512. «ԻԱ. Յառաքելականն ասացեալ թէ հայեցարուք յառաքեալն եւ ի քահանայապետն խոստովանութեան...»։ Էջ 518. «ԻԲ. Յոր թէ վասն աւուրն այնորիկ եւ ժամուն ոչ ոք գիտէ...»։ Էջ 524. «ԻԳ. Յոր թէ Հայր սիրէ զորդի եւ զամենայն ին, ետ ի ձեռս նորա...»։ Էջ 529. «ԻԴ. Յասացեալն առ ի փրկչէն մարդկօրէն առ ի յաւետարանչացն, յոր թէ ելաց եւ թէ այժմ անձն իմ խռովեալ է...»։ Էջ 536. «ԻԵ. Յանդրանիկն ամենայն արարածոց, եթէ ոչ է ստացուած Որդի»։ Էջ 542. «ԻԶ. Յասացեալսն ի վերայ որդոցն Ձեբեդեա թէ զնստելն ընդ աջմէ եւ ընդ ահեկէ իմմէ ոչ է...»։ Էջ 545. «ԻԷ. Յոր թէ գիտասցեն զքեզ միայն ճշմարիտ Աստուած եւ զոր առաքեցերս զՅիսուս...»։ Էջ 548. «ԻԸ. Յոր ի Ղուկասն թէ Յիսուս աճէր հասակաւ եւ իմաստութեամբ եւ շնորհիւ յԱստուծոյ եւ ի մարդկանէ»։ Էջ 551. «ԻԹ. Յոր թէ յորժամ հնազանդեսցի նմա ամենայն, յայնժամ եւ ինքն Որդի հնազանդեսցի...»։ Էջ 555. «Լ. Յոր թէ Հայր փառաւորես՛ զիս փառօքն զոր ունէի նախ քան զլինելն աշխարհի...»։ Էջ 557. «ԼԱ. Առ այնոսիկ որք ասենն՝ եթէ Աստուած յաղագս իւրոյ էութեանն ոչինչ աւելի քան զմեզ գիտէ, այլ որքան ինչ սա գիտէ յաղագս իւր, զայս եւ մեք առանց վրիԷջ 563. «ԼԲ. Ընտրութիւնք ասացելոց ժողովեալք ի նորոց կտակարանաց, թէ Աստուած է ըստ բնութեան Որդի, եւ եթէ այս է ոչ է արարած եւ ոչ ստացուած»։ Էջ 623. «ԼԳ. Յոր թէ Աստուած ըստ բրնութեան է Հոգին սուրբ եւ յէութենէն Հաւր եւ ի ձեռն Որդոյ բաշխեալ յարարածս»։ Էջ 627. «ԼԴ. Առադրութիւնք բանի զկնի նորին, յորմէ տեսանել որ ոք հայիցի թէ Աստուած է Հոգին եւ զնոյն զորդոյ զներգործօւթիւն ունի ամենայն ուրեք...»։ - Վերջ