1568

ԿԻՒՐԵՂ ԱՂԵՔՍԱՆԴՐԱՑԻ Զ

ՌՃԺԲ = 1663 - ՌՃԺԲ = 1663

ID

Number

1568

Old record number

301

Title

ԿԻՒՐԵՂ ԱՂԵՔՍԱՆԴՐԱՑԻ Զ

Start date

ՌՃԺԲ = 1663

End date

ՌՃԺԲ = 1663

Date details

կազմարարը կողքին վրայ դրոշմած է ՌՃԺԲ թուականը, որ է 1663։

Copy place

հաւանաբար Նոր Ջուղա։

Reference

Type

Number of pages

340

Dimension

11,5x17,5

Layout

միասիւն (7x11,5)։

Writing details

բոլորգիր։

Codicology

4+ Ա-ԻԸx12 (Ա, Ը, ԻԸ՝ 11 թղ.) 3։

Principal subject

Subject details

թուղթ ընտիր։

Number of lines

25։

Binding

գեղեցիկ դրոշմազարդերով շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով. երեք փականքները կորսուած են. աստառն է կարմիր գծաւոր նուրբ մետաքս. առաջին կողքին վրայ դրոշմուած Յիշատակարանը՝ տե՛ս ստորեւ։

State of preservation

բաւարար. Ձեռագիրս մնացած է մաքուր վիճակի մէջ, սակայն վերջաւորութեան կը մնայ կիսատ։

Copyist

Յովհաննէս վարդապետ, որ կողքին վրայ դրոշմած է «աբեղայ» տիտղոսը։

Owner

առաջին կողքին վրայ դրոշմուած է. «Գրեցաւ ձեռամբ Տէր Յոհանիսին, ի վայելումն անձին իւրոյ», սակայն Յիշատակարանին մէջ ստացողը կը յիշուի՝ Դիոնէսիոս Աղափիրի։

Commanditaire

Illuminator

անյայտ։

Binder

անյայտ։

Parchment flyleaf

Lettrines

Initials

կարմիր թանաքով։

Marginal illuminations

բազմաթիւ, սեւ գրիչով, կարմիր խորքով, բոլորն ալ գեղեցիկ եւ յաջող թռչնագիր եւ թոչնազարդ։

Images

չունի։

Canon tables 1

թղ. 7ա, կարմիր եւ կապոյտ տժգոյն գոյներով։

Canon tables 2

թղ. 273ա։

Title text

Blank pages

թղ. 1ա-5բ, 262ա-բ։

Colophon

Բնագրին գրչութեամբ, 1. Թղ. 272բ. «(Ե)ւ արդ, աղաչեմ զնազելի մակացուսդ, յորժամ հանդիպեսջիք ի յընթերցումն աստուածական մատենիս եւ լուսաւորեսջիք ի բացափայլութեանց սորին, եւ յաղթեսջիք սովաւ ախոյեանին գնդի, յիշեսջիք ի մաքրափայլ եւ յերկնաչու յաղօթս ձեր միով Հայր մերիւ զստացօղս սորին զմակակրթեալն վարժարանաւ եւ դիւցազնական բանիւ հռետորականաւ եւ ճեմականաւ զպայազատն Դիոնէիոս, որ մականուամբ Աղափիրի յորջորջի, եւ զծնօղսն իւր զխիկարն մտօք զըՍտեփաննոսն եւ զմայրն Աննայն, եւ զհարազատ զեղբարսն իւր զնազելի մակակրթեալն հաւաքաբանական ուսմամբ զքաջ ուչիմ պայազատ Աւետիքն, ընդ միւս հարազատիւ Ղալանտարիւն։ Ջոր ես՝ նուաստ եւ անխոհեմ, հող եւ մոխիր Յովհաննէս վարդապետս, զփոշի ոտից ձերոց, մակագրեցի ի վայելումն վերագրեցելոց պայազատիցն. աղաչեմ մեծաւ թախանձանօք զնազելիսդ, յորժամ հանդիպեսջիք յընթերցման սորա եւ կամ ածանցման, անյապազ յիշեսջիք զմակագրեալս, զի եւ դուք յանճառ ի փառսն յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ»։ 2. Առաջին կողքին շուրջը դրոշմուած երկաթագիր. «Գրեցաւ ձեռամբ Տէր Յոհանիսին ի վայելումն անձին իւր(ո)յ. թվ. ՌՃԺՔ (1663)»։

Informations

Փարիզէն Տիար ժագ Մաթոսեան նուիրած է Մատենադարանիս, 1963ին։ Մատեանս կը բովանդակէ Կիւրեղ Աղեքսանդրացիի Պարապմանց գիրքը, որ հաւատարիմ կերպով կը հետեւի Ա. օրինակին (Ձեռ. թիւ 448) եւ Վարդան Այգեկցիի Հաւատարմատը, հետեւեալ կերպով. 1. Թղ. 5բ. «Որք երկու բնութիւն ասեն ի Քրիստոս վկայութեամբ սուրբ հայրապետիս Կիւրղի» (ցանկ)։ - Վերջ անդ։ Թղ. 6ա. «Գիրք Պարապմանց սրբոյն կիւրղի վասն մարդանալոյն Միածնին, եւ այս ինչ կայ ի սմա» (Ա-ԽԵ) ցանկ։ 2. Թղ. 8ա. Անխորագիր. «Քրիստոսդ ոչ զուրուք էութիւն, եթէ զինչ երբեք իցէ նշանակէ» (հմմտ. Կիւրեղ Աղեքս. Ա., §§ 2-27)։ 3. Թղ. 45ա. «Հաւատարիմ քահանայապետի Քրիստոսի, մտերիմ ծառայի Աստուծոյ, սրբոյն Կիւրղի Աղեքսանդրացոյ ի Տիբերեայ քահանայէ եւ յեղբարց. Բարիոք էր մեզ լսել թէեւ էր յուղղութիւն»։ 4. Թղ. 48բ. «Լուծումն օրինականաց խնդրոյ Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղեքսանդր քաղաքէ. Եթէ Աստուած ի վերայ ամենեցուն»։ 5. Թղ. 57ա. «Տեառն սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրացւոյ, առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոսիոս, յաղագս տօնի սրբոյ զատկին. Ասէ ուրեմն սրբազանն 6. Թղ. 61բ. «Երանելոյն Տեառն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղեքսանդրի, առ բարեպաշտ թագուհին Եւդոկիա, կին Թէոդոսի բարեպաշտ թագաւորի. Որոց զաստուածային եւ զերկնաւորն քահանայագործեն քարոզու7. Թղ. 74ա. «Յաղագս հնազանդութեանն քրիստոսի» (Հմմտ. Կիւրեղ Աղեքս. և, §§ 8. Թղ. 99ա. «Նորին Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի, առ բարեպաշտ թագուհիսն միշտ կուսանսն քորս ուղղափառ թագաւորին Թէոդոսի, Արկադիայ եւ Մարինա. Պարկեշտաբանութիւն տիեզերական եւ պարծանս սրբոց եկեղեցեաց»։ 9. Թղ. 109ա. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեկսանդրի առ բարհպաշտ թագաւորն Թէոդոս, յաղագս ուղղափառ հաւատոյ որ ի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. նր ի մարդիկ փառաւորութիւն վերագունու10. Թղ. 142ա. «Նորին սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի աղերսական գրեալ յԱղեքսանդրէ առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոս յետ դառնալոյն ի սուրբ ժողովոյն յԵփեսոսի. Աստուածայինն եւ անմահ եւ բոլորիցս իշխեցողն բնութիւն»։ 11. Թղ. 152ա. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի թէ մի է Քրիստոս, զոր խնդրեաց Երեմիաս ընդդէմ Նեստորի. Ոմանց սրբազանից յագուրդ»։ 12. Թղ. 207ա. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի առ Սեկունդոս եպիսկոպոս Դէոկերտեա քաղաքի Սուրացւոց գաւառի. Ընթերցայ զթուղթս զոր առ ի քոյոյդ սրբութենէ առաքեալ առ իս»։ 13. Թղ. 212ա. «Նորին Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի առ Սեկունդոս, թուղթ երկրորդ. Յայտնի կացուցանէ զինքն ճշմարտութիւն որոց սիրենն զնա»։ 14. Թղ. 216ա. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի առ Ակակիոս Մելիտենեա եպիսկոպոս, յորժամ զեկոյց նմա թէ զիարդ գրեաց առ յարեւելեայսն. Մեծութիւն եղբարց է բանք քաղցունք եւ հրաշա15. Թղ. 225բ. «Սրբոյն Կիւրեղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի, պատասխանի թղթոյն առ Յոհաննէս եպիսկոպոս Անտիոքու մեծի, քանզի կամէր շահել զնա, զի զՆեստորին խորհէր Յովհաննէս ի յորդորումն. Եւ սիրելի եղբօր եւ պաշտօնակցի մերոյ Յոհաննու Կիւրղիւս ի Տէր խնդալ. Ուրախասցին երկինք եւ ցնծասցէ երկիր»։ 16. Թղ. 229բ. «Սիրելեաց եւ փափագելեաց Անաստասու եւ Մարտիանեայ, Յովհանու եւ այլոց ուղղափառ հարց միայնակեցաց եւ որոց ընդ ձեզ միայնակն ճգնին վարս հաւատով Աստուծոյ սերտացելոց, Կիւրղի եպիսկոպոսի խնդալ ի տէր. Յուսումնասիրութիւն եւ ջանասիրութիւնդ ձերոյդ սիրոյ եւ այժմ ոչ փոքր ինչ գովեցից»։ 17. Թղ. 232ա. «Մեկնութիւն սուրբ հաւատոյն որ ընդհանրական եկեղեցիս միշտ ասի, զոր կարգեցին սուրբ հարքն ի Նիկիացւոց ժողովն. Հաւատամք ի մի Աստուած հայր ամենակալ, ամենայն երեւելեաց եւ աներեւոյթից...»։ 18. Թղ. 243ա. «ԽԶ. Սրբոյն Թէոդոսի եպիսկոպոսի Անկիւրեա(յ), խօսք յաւուր Ծննդեան փրկչին մերոյ եւ Աստուծոյ Յիսուսի Քրիսոտսի, որ ի կուսէն ծնաւ, եւ եթէ Աստուած է ծնեալն, մարդ եղեալ սքանչելեօք եւ ոչ փոխադրութեամբն, եւ եթէ մի եւ նոյն է եւ այն եւ այս ասացեալ եւ ոչ խորհրդով անջատեալ. Պայծառ եւ հրաշափառ է մերձակա(յ) տօնիս խորհուրդ. պայծառ է, զի հասարակաց փրկութիւն էած մարդկան»։ 19. Թղ. 254ա. «Նորին Թէոդոսի եպիսկոպոսի խօսք երկրորդ ի Յայտնութիւն տեառրն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ի քննութիւն դիմողաց, յորում թէ մի (է) Աստուած տէր, Տիսուս. Պայծառ է մերձակայ տօնիս պատճառ եւ հասարակ փրկութիւն մարդկան բերեալ»։ - Վերջ թղ. 261բ. «Վասն այնորիկ որպէս հրովարտակ թագաւորին ապականեալ, որպէս զբան թագաւորին» կը թողու կիսատ, թղ. 262բ.ի ստորին լուսանցքին վրայ գրելով. «օրինակն թուղթ մի պակաս էր հղղած», եւ որով դատարկ թողած է թլ. 20. Թղ. 263ա. «Սրբոյն Կիպրիանոսի եպիսկոպոսի Ափրիկեցւոց Քարտա քաղաքի դիտողի եւ վկայի, յորմէ եւ յաղագս ողորմածութեան ճառեն. Բազումք եւ մեծամեծք են, եղբարք սիրելիք, աստուածայինքն բարեգործութիւնքն»։ 21. Թղ. 265ա. Յիշատակարան Ստեփանոսի Սիւնեցւոյ. «Ի վեցհազարերորդի երկերիւրերորդի քսաներորդի չորրորդի (716) ամի արարածոց աշխարհիս, ըստ յունարէն 22. Թղ. 265բ. «Երանելոյն Կիւրղի եպ.ի Աղեքսանդրի, խօսք ի սուրբ Աստուածածինն ասացեալ ի ժողովն Եփեսոսի ընդդէմ չարափառին Նեստորի. Պայծառ է մեզ բանս եւ շնորհօք լցեալ, վասնզի պայծառ է եւ սուրբ արանցս հաւաքումն»։ 23. Թղ. 272բ. «Համառօտ հաւաքումն սրբոց վարդապետաց յաղագս դաւանութեան ամենասուրբ Երրորդութեան, ընդդէմ հերճուածողացն հակաճառութիւնք. Հաւատով խոստովանիմ զհամագո(յ) եւ զամենասուրբ Երրորդութիւնն, անբաժանելի, անըսկիզբն եւ անվաղճան, որ գոյացոյց յոչնչ(է) զեղեալքս ամենայն. զՀայր պատճառ Որդւոյ...»։ Թղ. 274ա. «Վկայութիւնք յաղագս Տեառըն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եռանձնեա(յ) աստուածութեան եւ մի բնութեանն. Դաւիթ ասէ. Ետուն ի կերակուր ինձ լեղի...»։ Վերջ թղ. 283բ. Վկայութիւններ հաւաքուած են բազմաթիւ հեղինակներէ։ Թղ. 315բ. «Եւ ես՝ ողորմելիս Վարդան, որ հաւաքեցի զայս աստուածային եւ լուսափայլ մարգարիտս հաւատոյ մեծաւ ցանկութեամբ յուսոյ եւ սիրոյ, հետեւելով աստուածազան եւ բարեփառ հարցն ուղղափառ դաւանութեան...»։ 24. Թղ. 317ա. «Դարձեալ եկ բաղձալի եւ բեր զմիտս քո, զի խնամակալութեամբ Հոգւոյն Աստուծոյ հաւաքեսցուք եւ այլ վկայութիւնս, որ կարի եւս պիտանացու է մերս եկեղեցոյ կարգաց եւ օրինաց...»։ Թղ. 317բ. «Վկայութիւն վասն Ծննդեան Տեառն եւ մկրտութեան, զի պարտ է ի միում աւուր տօնել, ի վեցն Յունվարի ամսոյ...»։ Թղ. 321բ. «Վկայութիւն ընդդէմ նոցա, որք ասեն թէ Տէրն մեր զգառն ոչ եկեր յերեկոյին հինգշաբաթին»։ Թղ. 325բ. «Վկայութիւնք զի պարտ է զաչեցարն ասել ամենայն, աւուր, ի դէմս 25. Թղ. 332բ. «Խոստովանութիւն մեղաց եւ խայտառակութիւն անձին ինքնայօժար կամօք եղկելոյս Վարդանայ (իմա՛ Այգեկցւոյ), եւ որ ասէ յիւր կողմն, լսէ Աստուած. Ո՜վ դուք, ընտրեալք եւ պիտանիք, հարք եւ եղբարք իմ եւ որդիք, որք յապառնիսն պատահիք, աստուածակրի յայս մատենիս, որ է գանձ աստուածային եւ մարգարիտ սուրբ եւ հրածին»։ - Վերջ թղ. 337ա. «Աւրհնեալ է ամէնաւրհնեալ եւ ամենաբարի բնութիւն համագոյ..., որ զօրացոյց զողորմելիս՝ տանել ի կատարումն զայս աստուածաբնակ տառս եւ լցոյց զցանկութիւնս իմ ողորմութեամբ իւրով, որ եւ ցնծայ հոգւովս ընդ աւարտումն «(Ե)ւ է սա երկոտասան գիրք..., եւ գրեցաւ սա ի Պարվաւան, ՈԾԸ (1209) մերոյ թվիս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս եւ Սրբոյ Նշանիս, յառաջնորդութեան տեառն Մանուիլի սրբասնեալ եպիսկոպոսի։ «(Ե)ւ այս ինչ է կարգեալ յաստուածաբնակ տառս...»։ Վերջ թղ. 337բ. «Է. Եւ զոր Եփրեմ ասէ, թողլիք զնա չարչարել եւ թէ» կը մնայ կիսատ թուղթի անկումով. (տե՛ս բովանդակ պատկերը Մաթեւոսեան Ա., «Հայերէն Ձեռագրերի Յիշատակարաններ, ԺԳ դար», Երեւան, 1984, էջ 64-65)։

Content