17231644չունենալով Յիշատակարան՝ չունինք ճշգրիտ թուականը. Յառաջաբանին մէջ գրիչը կ'ըսէ թէ զարդարած է Ձեռագիրս, կը համարինք որ հարազատ օրինակ ըլլայ, եւ որմէ 1757ին օրինակուած է Մատենադարանիս թիւ 1768 Բժըշկարանը. կը համարինք որ այս մեր ներկայ Ձեռագիրն ալ 1757ին գոյութիւն ունէր։
նօտր մեծ։
չեն նշուած։
թուղթ փայլուն։
պոլսական, կեդրոնը ձուաձեւ ծաղկազարդ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ։
բաւարար։
նարնջագոյն։
թղ. 3ա, սեւ գրիչով, շատ նուրբ եւ ազնիւ զարդերով։
թղ. 178ա-182բ։
չունի, փոխարէնը ունի Յառաջաբանը, ուր կը պակսին թուական կամ ժամանակագրական տեղեկութիւններ։
Ձեռագրիս գրիչը ըլլալով Հ. Մինաս Բժշկեանի հայրը, շատ հաւանաբար Հ. Մինասի ձեռքով ստացած ենք ՁեՄատեանս է Բժշկարան, լաւ եւս՝ Դեղարան, օրինակուած Բժիշկ Սահակի որդի՝ Մանուկ Բժշկեանի ձեռքով։ Ունի հետեւեալ բովանդակութիւնը. 1. Թղ. 1ա. Անուանաթերթ. «Գիրք որ կոչի ԴՃ.ակ (չորսհարիւրեակ), օրինակեցեալ ջանիւք եւ ձեռամբ ի Մանուկէ կոչեցեալ Բժշկեան, յ(ա)ղագս դիւրութեան դեռահասակ նորավարժից ուսումնասիրաց, որք հետեւին ի այսմ հռետորութեան. ի փառս անպարագրելոյն Յիսուսի եւ ի պատիւ ամէներանեցելոյ մօրն նոյնոյ. իսկ գծագրեցաւ ի Քաֆրա քաղաքի, եւ ի թովին» Թղ. 1բ-2բ. «Բան առ ընդերնօղ բարե(պ)աշտից բանասիրաց»։ 2. Թղ. 3ա. «Անուանք դեղորէից, որքանութիւն աղեկն եւ չափն. Անիսոն, ֆռանկըն անիշէ ասէ, ինքն երկու ազգ լինի, մէկ կարմիր եւ մէկ սպիտակ...։ Աւշինդը, ֆռանկն աբոնդին...»։ Թղ. 9բ. «Բ. Բացվենէկ, յարապի եւ պարսից զայսում...»։ Թղ. 12բ. «Գ. Գառնալեզու, յարապի լիսան համալ...»։ Թղ. 15բ. «Դ. Դմոն, յարապի՝ ինԹղ. 17բ. «Ե. Եզնալեզու, յարապի լիսան իսավր...»։ Թղ. 18բ. «Զ. Ձուկի ձէթ, յարապի միայիսայի...»։ Թղ. 20ա. «Ը. Ըրմըն ձէթ, յարապի՝ յելքանպուտ...»։ Թղ. 21ա. «Թ. Թանպուլ, յարապի եւ պարսից՝ վնանպուլ...»։ Թղ. 23ա. «Ժ. Ժանկառ, յարապի՝ զանԹղ. 23ա. «Ի. Իրիկամ, յարապի՝ ՔիլԹղ. 24ա. «Լ. Լեղակ, յարապի եւ պարսից՝ նիլ...»։ Թղ. 25ա. «Խ. Խարիկոն, յարապի՝ զարիղօն...»։ Թղ. 28ա. «Ծ. Ծորն, արապի՝ անպէրպարիս...»։ Թղ. 29ա. «Կ. Կղբու ձու, պարսից՝ միանխազատ...»։ Թղ. 32բ. «Հ. Հաւձագ, յարապի՝ ֆրուԹղ. 34բ. «Ձ. Ձագու լեզու, յարապի եւ պարսից՝ լիսանի ասֆուր...»։ Թղ. 36ա. «Ղ. Ղաֆէթ, յարապի եւ պարսից՝ ղաֆէթ...»։ Թղ. 37բ. «Ճ. Ճնճղուկ, ինք թռչման ձագ Թղ. 38բ. «Մ. Մաշ, յարապի՝ մաշէ...»։ Թղ. 45ա. «Յ. Յաւուճ, յարապի՝ յաւԹղ. 45բ. «Ն. Նուռն, յարապի՝ ըռու Թղ. 48ա. «Շ. Շայտառէճ, յարապի եւ պարսից՝ շայտէռէճ...»։ Թղ. 49բ. «Ո. Ոճբաղշտկի, յարապի՝ Թղ. 50բ. «Չ. Չումարն, յարապի եւ պարսից՝ չումար...»։ Թղ. 51բ. «Պ. Պէհմէն, յարապի եւ պարսից՝ պահման...»։ Թղ. 54ա. «Ջ. Ջհդի քար, յարապի հաճար եահուտ...»։ Թղ. 55բ. «Ս. Սատապ, յարապի՝ ֆլանԹղ. 60բ. «Վ. Վասմա, յարապի՝ վարաԹղ. 61ա. «Տ. Տէհուճ, յարապի եւ պարսից տէհուճ...»։ Թղ. 62բ. «Ր. Րախպին, յարապի՝ ըրախԹղ. 62բ. «3. Ցորեն. ինքն գովելի Թղ. 63ա. «Փ. Փճոյ խէժ, յարապի եւ պարսից՝ զաթեան...»։ Թղ. 63բ. «Ք. Քամուն, յարապի՝ քամուն. պարսից զերա...»։ Թղ. 64բ. «Փ. Փարասիոն, յարապի եւ պարսից՝ ֆարասիոն...»։ 3. Թղ. 66ա. «Պատմութիւն դեղորէից, վասն չորսհարիւրեակի առհասարակ. Ասէ Բուղրատն եւ Ճալինոսն թէ զբնութիւն դեղոց ԴրՃայով կու պիտի իմանալ...» (ցանկ դե4. Դեղորայք եւ զօրութիւնք նոցա. Թղ. 71բ. «Դեղ քանչայի»։ Թղ. 72ա. «Մաճօն ղիաֆի». «Մայասիլ». Քասմայի դեղ»։ Թղ. 72բ. «Մաճօն, որ կոչի Փէլիթ». «Հապի հարիր»։ Թղ. 73ա. «Հապ աֆիօնօվ». «Խոստուկի դեղ». «Խլի դեղ»։ Թղ. 73բ. «Պաւասիրի դեղ». «Եռացաւ որ ի աչքն լինի». «Մռչմոցի դեղ լաւ». «Բորի Թղ. 74ա. «Արիւնաբերի դեղ». «Հապ սալաթին». «Պատրուկ, որ զփորն կապէ զարիւնն կտրէ». «Պատրուկ, կինն որ ծաղիկն Թղ. 74բ. «Գոզն, որ չի դադարի կամ կապի խիստ». «Ղուրս, որ զքարն ի բշտէն հանէ». «Հապ յուծ փորն կապէ եւ զարիւնն կտրէ». «Մաճօն անտուզի»։ Թղ. 75ա. «Դեղ, որ ի տեղն գոզէ եւ չիմանա». «Դեղ, որ ջրուաթն կսկծելով գայ»։ Թղ. 75բ. «Ջուր գեղեցիկ»։ 5. Թղ. 76ա. «Սկսանի դուռն առաջին. Յառաջն յիշեմք զճուլապն...» (շարապ խընծորի, սերկեւիլի, օշընդրի, թուրինճի, ազոխի, խաշխաշի, ուսուլ, սրգնճուպին, ի զուՓա, շահթառաճ, նռան, մանուշակի, յուննապի, մրտենոյ)։ Թղ. 79բ. «Երկրորդ դուռն, որ յիշէ զամենայն ցեղ ըռուպնին, զղուամն եւ զգործըքն, թէ որպէս է զօրութեամբ. Յառաջն յիշեմք զխաղողին ըռուպն...» (սալորի ըռուպ, սերկեւիլի, նռան)։ Թղ. 80բ. «Գ. դուռն, որ յիշէ զամենայն ցեղ փարվարտանին, որ սնուցանեն զինչ որ ի պէտքն է եւ զեփելն նոցա»։ Թղ. 82բ. «Դ. դուռն, որ (յ)իշէ ամենայն ցեղ այարիճն, որ է լեղի դե(ղ)երն եւ զօգնութիւնս նոցին»։ Թղ. 85ա. «Ե. դուռն, որ յիշէ զամենայն ձեղ մաճօննին»։ Թղ. 89բ. «Զ. դուռն, որ յիշէ զղուրերն եւ զկազմելիք եւ զպահելիքն նոցա»։ Թղ. 93բ. «Է. դուռն. որ (յ)իշէ զանազան թրեաքնին եւ զպահելիքն եւ զզօրութիւնն, թէ՝ որպէս լինի»։ Թղ. 97բ. «Ը. դուռն, որ յիշէ զճուարիշն սուսխուֆին եւ յիշէ զղուամն կտրելն եւ պաԹղ. 102բ. «Թ. դուռն, որ յիշէ զանազան սուֆուֆնին, զծեծելիքն եւ զպահելիքն»։ Թղ. 106ա. «Ժ. դուռն, որ (յ)իշէ զայն մատպուխնին որ լուծման դեղերն եւ զեփելն Թղ. 110ա. «ԺԱ դուռն. Որ (յ)իշէ ըզլուուխնին եւ զլզելիքն, զղուամն եւ զօրուԹղ. 112բ. «ԺԲ. Որ (յ)իշէ զհապերն, ուսուցանէ զշինելն եւ զտալն»։ Թղ. 119բ. «ԺԳ. դուռն, որ յիշէ զամենայն ցեղ աչիչ դեղերն, զծեծելն եւ զպաԹղ. 124բ. «ԺԴ. դուռն, որ (յ)իշէ ամենայն ցեղ աչաց շեաֆնին եւ զշաղուելն»։ Թղ. 128ա. «ԺԵ. դուռն, որ (յ)իշէ ամենայն ցեղ ձէթերն, շինելիքն եւ զօծանելիքն եւ զպահելն»։ Թղ. 134ա. «ԺԶ. դուռն, որ (յ)իշէ զտիմէտնին եւ զօրութիւնն, թէ որպէս առնեն»։ Թղ. 138բ. «ԺԷ. դուռն, վասն սպեղանաց օգտակարութեան եւ զօրութեան նոցա»։ Թղ. 141ա. «ԺԸ. դուռն, որ (յ)իշէ ըզհուկնանին, որ է հոռոմ դեղերն եւ շաֆերն»։ Թղ. 144ա. «ԺԹ. դուռն, որ (յ)իշէ ըզրուրնին եւ ցամաք դեղերն եւ զցանելիքն»։ Թղ. 146բ. «Ի դուռն, պր (յ)իշէ զմահլամնոյն եփելն եւ զիւրեանց փորձաւորու Թղ. 152բ. «ԻԱ դուռն, որ (յ)իշէ գփոխանակ դեղոցն եւ զպիտեւանն»։ Թղ. 156բ. «ԻԲ դուռն, որ (յ)իշէ զդեղերուն դիմանալն, զուժն եւ զմուրաքապներն դեղերուն»։ Թղ. 158ա. «ԻԳ. դուռն, որ (յ)իշէ ըզկշեռքն, զլիտրն եւ զնուկեստանն, զդ.մն, զմթղալն եւ զկուտն»։ Անդ. «ԻԴ. դուռն, որ (յ)իշէ զամենայն ազգ ջրեր»։ 6. Թղ. 167ա. «Վասն գիտութեան տարւոյ, որ խթայու իմաստասէրքն են շիներ ի վերայ ԺԲ կենդանակերպի, ի վերայ անասնոց հուգմն են արեր եւ գրեր, ամէն մէկ կարգաւ գնա(յ) մինչեւ ի կատարած աշխարհի չի խափանի»։ - Վերջ թղ. 177բ. «Ձուկն երբ լինի»։