16301628ՈԴ - 1155։
բոլորգիր հին, խառն երկաթագրով։
35 հատ, որոնք նշանակուած են իւրաքանչիւր թերթին բնագրին առաջին տողը վերջանալուն՝ լուսանցքին վրայ. ունի՝ Ա-Ցx8 (Ա՝ 7 թղ., 3՝ 11 թղ.)։
թուղթ հաստ եւ թուխ։
դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով. կորսուած են երեք փականքները. աստառն է մութ կանաչ լաթ։
բաւարար. Ձեռագիրս կատարեալ է եւ անթերի. խոնաւութեան հետքը զօրաւոր կերպով կը տեսնուի. 1633ին նորոգողը մեծ խնամքով կատարած է իր պաշտօնը։
Կիրակոս կրօնաւոր։
չունի։
եւ այլն չունի։
սեւ երկաթագիր։
բնագրին թանաքով եւ նախնական՝ գեղեցիկ են իրենց հնութեամբ։
բնագրին թանաքով։
չունի։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 135ա. Յիշատակարան թարգմանչին. «Զի ես յետին ուսումնասիրաց՝ մանաւանդ թարգմանչաց, ի ձեռն աստուածային սիրոյն, աղաչեմ զհայրապետս եւ զքահանայս, զճգնաւորս եւ զվարդապետս, միանգամայն եւ զբոլոր ուխտ սուրբ եկեղեցւոյ, ի վերծանել զգեղեցկազան աստուածաբանական ճառիցս բացատրութիւն, յիշեսջիք զիս ի դպրութեան կենաց։ «Այլ եւ որ յաւրինակ գծագրութեան առնուցուք զաստուածախաւս ճառիցս մեկնութիւն, մաղթեսջիք յողորմածէն Աստուծոյ ապրեցուցանել զիս ի հրահոսան գետոցն ահեղ աւուրն արդար հատուցմանն, յորում սպառնայ հուրն անշէջ գունակ ինձ մեղաւո«Այլ առընթեր գրեսցեն զյիշատակս բանիցս այսոցիկ առ ի յիշատակ իմոյ յոգնամեղ անձինս. իսկ եթէ ոք արհամարհելով անփոյթ արասցէ, ընդ ամենեցուն նա տացէ համար ի դատաստանին, յորոց շահաւոր յիշատակաց զրկեաց զտարամերժեալ անձն իմ ի հանդերձեալ կենացն։ «Այլ եւ Սմբատ Բագրատունի եւ Մարեմ Սիւնեաց տիկին, որ զգիրս սուրբս թարգմանեալ հրամայեցին, զնոյն հայցեն յիշել» (տող մը ջնջուած)։ «Փառք ապէնիազն գերաբուն սկզբնատպին համազոյգ եւ անձնաւոր, անորակ եւ անյաւդ, աննիւթ եւ անշաղկապ եռանձնեայ միաբուն»։ 2. Թղ. 263ա. «Զաստուածային մատենագրութեանցն տառքն, որ ի հոգոյն բաշխմանէ ընձեռեցաւ պարգեւք մարդկան սեռի, բարձրագոյնք են եւ անհետազաւտելիք, բայց եւս յաւէտ եւ գեր ի վերոյ զգալեացս իմանալեաց եւ լսելեաց, քրիստոսապատում աստուածային տնաւրէնութեանս իրագործութիւնք, հեղեալ եւ տարածեալ գունակ արեգակնափայլ ճառագայթիցդ ի լսելիս բանաւորացս, ի ձեռն քառադիմի բղխմանց գետահետելոց յանծայրածաւալն ծովէ, չորիւք միջամուխ հոգիաբարբառ արանց ընդրելոց, նախ քան զգոյանալ գոյականացս վերնոց եւ ներքնոց։ Որք եւ սոքա յաւետաբեր փողքս տիեզերաց, սկզբնաւորեալ գրաւորութեամբ մեծն եւ երջանիկ յաւետաքարոզն Մաթէոս, երկուց արժանաւորեալ բարձրագոյն վիճակաց եւ շնորհաց, առաքելութեան ընդ մետասանսն եւ աւետարանութեան ընդ երրեակսն։ Սկիզբն եդեալ զնախնագոյն ցեղապետսն եւ զարմս կուսին եւ ծնաւղին զստեղծագործաւղն իւր, թէ Գիրք ծննդեան Յիսուսի Քրիստոսի որդւոյ Դաւթի որդւոյ Աբրահամու։ «Սոյնպէս ըստ հետեւման եւ կարգի եւ Մարկոս՝ զգալն ի մկրտութիւն եւ զՅովաննու կարապետական յառաջընթացութիւնն եւ ընդրեալ աշակերտս։ Եւ բարձրագոյն եւ հիպիրետ անաւթոյն ընդրութեան եւ յերրորդ յերկինս ժամանեցելոյն Ղուկաս՝ զաւետարանութիւնն Գաբրիէլի՝ Մարիամու, զուրախանալն եւ զբերկրեալն առձայնելով, եւս զողջոյնն Եղիսաբեթի եւ զարձակումն լեզուին Զաքարիայ։ «Իսկ սիրեցեալն ի Տեառնէ եւ մաքրեալն յամենայն ի վայր բերող ախտից որդին Որոտման բարձրացեալ քան զբնաւս, տեղեկացեալ անեղ էութեանն Որդւոյ՝ հոգելից բանիւք հրատարակեաց ասելով. Ի սկզբանէ էր Բանն, յայտ առնելով զհամագոյութիւնն եւ զմշտնջենաւորութիւնն Որդոյ եւ Հոգոյն ընդ Հաւր։ «Արդ, անպարագրելի եւ անճառելի պարգեւք Հոգոյն սրբոյ, որ յանցնիւրսն ըստ արժանաւորութեան բղխէ եւ բաշխի (...) անծախապէս եւ անսպառ, շարժեալ զմիտս եւ զխորհուրդս առն միոյ արդարոյ Նանան կոչելոյ, ըստ ասորեաց բարբառոյն, ընդրութեամբ եւ շնորհիւ անսկզբնական Բանին որոճացեալ եւ բացայայտեալ զգերակայ եւ զանհաս աւետարանութիւնս յոհաննեան, լուսաւորելով զմիտըս եւ զհոգիս բոլորից ի նա հաւատացելոց։ «Զոր եւ իմ մեղապարտի եւ յոյժ անպիտանի Կիրակոսի, ըղձացեալ եւ եռափափաքմամբ սիրով խանդակաթ եղեալ աստուածախաւս մատենիս, եւ ոչ ուրեք գտանէր աւրինակ։ Յետոյ լուեալ իմ եթէ գտանի յԱմիթ, եւ բազում փոյթ ի մէջ առեալ, զանձին տկարութիւն առ ոչինչ համարելով, զբազում վայրս հատեալ եւ ըստ խնամակալութեանն Աստուծոյ սկսեալս կատարեցաւ նորին շնորհիւն։ Այլ ըստ ժամանակին հանդիպմանն, յորս տառս կատարեցաւ, ձմեռն խիստ եւ աւդն դժնեայ, տեղիքն աւտարութեան, ի ցրտոյն բազում տառապանս կրեցի, զի իբրեւ զերկաթ պաղեալ մնայր ձեռքս անզգայացեալ եւ զաւուրս քառասունս իբրեւ ի մէջ ձեան այնպէս ընդարմացեալ մնայր բոլոր մարմինս, եւ խնամածոյ եւ ծանաւթ ոչ գոյր։ Եւ իմ վասն բազում ըղձիցն ոչինչ համարելով զտառապանս եւ զանձին տկարութիւն առ սիրոյն, միանգամայն զանարհեստ եւ զանվարժ գրչութիւն, ապաստան եղեալ յանմեղադրութիւն ընդերցողացդ՝ զի առ սիրոյ կատարեցի։ Զխոշորութիւն գրոյս եւ զպակասութիւն՝ աղաչեմ անմեղադիր լինել վասն ժամանակին խստութեան, եւ չէր զի այլ ուրեք գտանէր աւրինակն, եւ տէր աւրինակին տմարդի եւ շինականամիտ՝ այնպէս համարէր թէ զիւրն յափշտակէի, ի բազում ջանս մտեալ միայն զաւարտ գրոյն խնդրելով՝ ի բազում սեռս փոխեցաւ գիրս։ «Ի թուականութեանս Հայոց եւ ի շրջագայութեան հայազնեան տումարիս ի ՈԴ (1155), ի հայրապետութեանն Տեառն Գրիգորիս Հայոց կաթողիկոսի եւ յանիշխանութեանս Հայոց, մինչ փայլէր բարեպաշտ եւ մեծ իշխանն քրիստոնէից Թորոս, մինչ եկն ի վերայ Հալպա եւ բազում տեղիս եւ ամրոցս առեալ քանդեաց եւ յաղթութեամբ բազմաւ դարձեալ ի բնակութիւն իւր։ «Գրեցաւ մատեանս այս աստուածաստաց եւ հոգիանորոգ, ձեռամբ իմով Կիրակոսի անպիտան եւ անարժան կրաւնաւոր(ի), եւ առ Տէր բազում յանցաւորի, ի յիշատակ մեղապարտ անձին իմոյ եւ ծնողաց իմոց։ Արդ, որք կարդայք կամ գաղափար առնոյք, մեղապարտ անձին իմոյ թողութիւն հայցեցէք ի հասարակաց պարգեւողէն, եւ Աստուած յիշողացդ եւ յիշելոցս ողորմեսցի. 3. Թղ. 29ա. «Տէր Աստուած, ողորմ(ե)ա Ղուկաս երիցոյ որ զաւրինակն շնորհեաց. 4. Թղ. 79բ. «Զմեղապարտս եւ զանհեդեդ գրիչս յիշել աղաչեմ զվերծանողսդ»։ 5. Թղ. 135բ. «Տէր Աստուած, ողորմեայ ստացողիս գրոյս Կիւրակոսի. որ զմեզ յիշէ ինքն յիշեալ լիցի»։ Նորոգողին կողմէ. 6. Թղ. 266ա. «Փառք...։ Արդ, տամք փառք բիւր անգամ Աստուծոյ որ տա(յ) եւ կատարմամբ լնու զհայցուածս խնդրողաց ծառայից իւրոց, ըստ այնմ՝ Որ խնդրէ առնու, եւ որ հայցէ՝ գտանէ, եւ որ բախէ՝ բացցի նմա։ Որ եւ ես, Արիստակէս վարդապետ Խաբերդցի, ի վաղուց հետէ եռափափագ սիրով տենչայի գտանել զՅովհաննու Աւետարանին մեկնութիւնն, զոր արարեալ է սրբոյն Նանանա(յ) վարդապետին ասորոց։ Արդ, տամ բիւրապատիկ գոհութիւն որ ըստ մարդասիրութեան իւրոյ ելից զխնդրուածս իմ եւ ետ զհայցուածս իմ։ Որ եւ ստացայ զսա յիշատակ ինձ եւ ծնաւղացն իմոց Տէր Կիրակոսին եւ Հռեփսիմէ, որ մականուն Կուլքան կոչի, եւ ետու վերստին նորոգել եւ կազմել զսա Սեբաստացի մահդասի Մելքոն դպրի եւ քարտուղարի, որոյ ողորմեսցի Տէր։ «Արդ, երես անկեալ արտասուալից մաղթ(ան)օք եւ մեծաւ յուսով, աղաչեմ զամենեսեան՝ որք հանդիպիք այսմ գրոց, կամ կարդայք կամ դաս ասէք մանկանց եկեղեցո(յ) կամ օրինակէք, յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զԱրիստակէս վարդապետս եւ զհայրն իմ զՏէր Կիրակոս քահանայն եւ զմայրն իմ զՀռեփսիմէն, միով Տէր ողորմեայիւ եւ Հայր մեր երկինսիւ։ «Ընդ սոցին յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր եւ թողութիւն մեղաց հայցեցէք Տէր Թադէոս գրոց աշակերտին, որ բազումս աշխատեցաւ ընդ մեր վասն սուրբ գրոց, եւ զփոխարէնն ի գալստեանն Տեառն մերո(յ) Յիսուսի Քրիստոսի առցէ յանաշխատ կեանսըն. ամէն։ «Ի թվին Հայոց ՌՁԲ (1633), Քաղոց ամսոյ ի Ե, եղեւ վերստին նորոգումն սուրբ գրոցս. ամէն։ Հայր մեր որ յերկինս, սուրբ եղիցի անուն քո, եկեսցէ»։
«Յիշատակ է գիրքս Ջուղայեցի Հէքիմ Ծատուրի Ուռպէլեանց, ի Պասրայ. ձեռամբ Վ. Հ. Միքայէլ Վրդ.ին մերոյ Չամչեանց. յամի տեառն 1773»։ Հին բոլորգրով ընտիր մատեանս կը բովանդակէ Նանա Ասորիի Մեկնութիւն Յովհաննու Աւետարանին, որ 1920ին Հ. Քերովբէ Վրդ. Չրաքեան նոյնութեամբ հրատաՁեռագիրս չունի գլուխներու բաժանում եւ կ'ամփոփուի երկու գիրքերու մէջ՝ հետեւեալ կերպով. 1. Թղ. 1ա. «Առաջաբանութիւն Մեկնութեան Յոհաննու Աւետարանին. Ոչինչ ըղձալի գոլ քան զսիրելեացն լցուցանել զիղձս տենչանաց, եւ այնու առաւել հաստատել զաստուածային սիրոյն շաղկապութիւն եւ զանչափ շահաւետութիւնն որ անտի լինիցին յինքեանս ձգել ըստ պատուիրանին՝ թէ սէր ծածկէ զբազմութիւն մեղաց»։ 2. Թղ. 136ա. «Նորին սրբոյն Նանայի, Գիրք երկրորդ. էր ոմն հիւանդ Ղազարոս ի Բեթանիա(յ), ի գեղջէ Մարիամու եւ Մարթայի քեռ նորա. Սովորութիւն իսկ է որոց բուռն հարեալ են զնախեղելոց իրաց ինչ պատմութենէ արտադրել, որպէս զիրն երեւեցուցանել, այսպէս եւ զտեղին բացատրել, զի յերկաքանչիւրոցն առաւելագոյնս ստուգեալ բանն հաւատարմասցի։ - Վերջ թղ. 263ա. «Ոչ կարմրութեամբ իւիք շառագունեալք՝ այլ Քրիստոսի արեամբն ծիրանացեալք, զի հպելով յաջակողմանն դասս՝ արժանաւորեսցուք վերառաքել փառս հաւր եւ որդւոյ եւ հոգւոյն սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։